Nie żyje Jadwiga Jankowska-Cieślak. Miała 74 lata

Jankowska-Cieślak jako pierwsza Polka (1982), otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Cannes za główną rolę, w uhonorowanym Złotą Palmą, węgierskim dramacie "Inne spojrzenie" Károly Makka.

"Dziennikarka Éva Szalnczky jest fanatykiem prawdy i wrogiem każdego kompromisu. Miarą wolności nie jest dla niej możność przeczekania na boku, ale możność bezpośredniej walki o idee. Éva jest postacią prawdziwą i tragiczną. Zarówno, gdy upokorzona musi tłumaczyć oficerowi śledczemu technikę miłości lesbijskiej, jak i gdy zdesperowana ściąga na siebie salwę wojsk pogranicza" - pisał o roli Jankowskiej-Cieślak krytyk filmowy Jerzy Płażewski.

Jadwiga Jankowska-Cieślak urodziła się 15 lutego 1951 r. w Gdańsku. W wieku 11 lat przeprowadziła się wraz z rodziną do Warszawy i tam ukończyła Liceum im. Klementa Gottwalda, jednocześnie uczęszczając na zajęcia koła dramatycznego Jadwigi Marso, po maturze dostała się do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

Debiut teatralny aktorki - rola tytułowa w sztuce Jeana Giraudoux "Elektra" w reżyserii Kazimierza Dejmka - miał miejsce 29 listopada 1973 r. Od lat 70. występowała kolejno w Puławskim Studium Teatralnym, Teatrze Dramatycznym w Warszawie, Teatrze Polskim, Teatrze Powszechnym w Warszawie; od roku 2008 współpracuje ze stołecznym Teatrem Ateneum.

W latach 90. wykładała w warszawskiej szkole teatralnej. W teatrze i filmie współpracowała z tak uznanymi twórcami jak Kazimierz Dejmek, Stanisław Brejdygant, Krystian Lupa, Jerzy Grzegorzewski, Kazimierz Kutz, Barbara Sass-Zdort, Jacek Bromski i Janusz Morgenstern.

Jeszcze podczas studiów zagrała swoją pierwszą rolę w filmie telewizyjnym Barbary Sass-Zdort "Ostatni liść", a jej debiutancka kreacja kinowa w "Trzeba zabić tę miłość" (1972) Janusza Morgensterna przyniosła jej pierwsze wyróżnienia – Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego i nagrodę Lubuskiego Lata Filmowego.

"Kiedy Jankowska-Cieślak zagrała w +Trzeba zabić tę miłość+ okrzyknięto ją symbolem pokolenia. Buntowniczką, w analogii do Jamesa Deana z +Buntownika bez powodu+" - napisała Ewa Hevelke.

"Film Morgensterna według scenariusza Janusza Głowackiego jest może jedyną w polskim kinie tak celną diagnozą młodych ludzi, którzy razem z młodością przegrali dojrzałość. Jeszcze nie zdążyli się wyszumieć, nacieszyć tanim winem i perwersyjnym kinem, a już stracili złudzenia. Być może zestarzały się w filmie dialogi, niezrozumiały jest już kontekst społeczny, ale na pewno aktualne jest przesłanie o wewnętrznym pęknięciu człowieka. O nieudanym locie motyli z podciętymi skrzydłami” – napisał krytyk filmowy Łukasz Maciejewski w magazynie "Machina" (2007).

"Sukces swój zawdzięcza Jankowska czemuś, co jest w zasadzie nieuchwytne i chyba nawet od niej niezależne: owej psychofizycznej właściwości, która czyni, że każde pojawienie się – choćby na dalszym planie – zapełnia ekran, przyciąga wzrok i zainteresowanie, pulsuje życiem i jest ona, jakby powiedział Irzykowski, samą +materią kina+. Ma w sobie to +aktorskie+ nasycenie i energię, dzięki czemu wszystko koncentruje się na niej, a postać jej uzyskuje przez to zwiększoną nośność treściową" – napisał Aleksander Ledóchowski, w recenzji filmu na łamach magazynu "Kino". "Dodatkowym atutem Jankowskiej jest jej intuicyjny sposób psychologicznie prawidłowego zachowywania się i reagowania. A także - umiejętność wytwarzania sympatii do siebie i kreowanej postaci" – konkludował recenzent.

"Udział w tym filmie to były jedne z najpiękniejszych chwil w moim życiu. Dzięki temu weszłam w świat swojego zawodu. Ten film otworzył mi drzwi do wszystkiego" – powiedziała w jednym z wywiadów Jankowska-Cieślak.

Popularność przyniosła jej rola Basi Białasówny w serialu "Polskie drogi" J. Morgensterna. W serialu Radosława Piwowarskiego "Jan Serce" (1981) zagrała postać pielęgniarki Kaliny "Mgiełki". Później zagrała Agatę w filmie Krzysztofa Tchórzewskiego "Stan wewnętrzny" (1983), który ze względów politycznych wyświetlono dopiero w 1989 r.

Jankowska-Cieślak otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Cannes za główną rolę, w uhonorowanym Złotą Palmą filmie "Inne spojrzenie" w Károly Makka.

"Dla wielu polskich lesbijek +Inne spojrzenie+ był pierwszym filmem z elementami lesbijskimi, jaki widziały. Dla nas jest to legendarny film, dla wielu miłośniczek filmów +branżowych+ na świecie film szczególny, bo wyprodukowany w kraju socjalistycznym w latach, kiedy film +branżowy+ dopiero stawiał pewniejsze kroki w krajach demokratycznych i jeszcze nie śmiał pokazywać lesbijskiej intymności” – żadna węgierska aktorka nie śmiała zaangażować się do filmu Makka” – napisano na kobiety-kobietom.com.

Po sukcesie w Cannes aktorka miała wiele propozycji filmowych z zagranicy, jednak ze względu na stan wojenny nie mogła z nich skorzystać.

Jacek Bromski zaangażował ją do roli Anny w "Ceremonii pogrzebowej" (1984), Jadwigi, żony groźnego przestępcy (Bogusław Linda) w dramacie kryminalnym "Zabij mnie glino" (1987) i Doroty Zabiełłowej w komedii "Sztuka kochania" (1989). Za rolę w dramacie Macieja Dejczera "300 mil do nieba" (1989) nominowano ją do Złotych Lwów na 15. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą.

Nazywana była "mistrzynią psychologicznego portretowania postaci". Uhonorowana została m.in. Polską Nagrodą Filmową Orzeł, licznymi nagrodami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni oraz na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej "Prowincjonalia". W latach 90. Jadwiga Jankowska-Cieślak wykładała w warszawskiej szkole teatralnej.

"Są reżyserzy, którzy wolą zewnętrzność bardziej zwyczajną, oczywistą - twarze, na których reżyseruje maluje swoje własne nastroje i przekazuje własne myśli. Jankowska-Cieślak jest inna. Wymyka się reżyserom. Nie jest ich przysłowiowym długopisem. Przez każdą, nawet banalną, postać przebija się ona sama. Jej myśli i niepokoje, i sprzeciwy" - pisała o aktorce Wiesława Czapińska.

W 2009 r. zagrała "Tataraku" w reżyserii Andrzeja Wajdy. Rok później pojawiła się w telewizyjnym spektaklu "Wymazywanie" Krystiana Lupy. W ostatniej dekadzie wystąpiła m.in. w "Spaleniu Joanny" (2017) Agaty Baumgart, serialu "Ślepnąc od świateł" (2018) Krzysztofa Skoniecznego.

W 2020 r. miała miejsce premiera filmu krótkometrażowego "Śmierć Wenecji" w reżyserii Marcina Brzozowskiego związanego z łódzkim teatrem alternatywnym - główną rolę zagrała w nim Jankowska-Cieślak. Obraz został zrealizowany przez Akademicki Ośrodek Inicjatyw Artystycznych w Łodzi.

Jankowska-Cieślak dwukrotnie była laureatką Złotych Lwów za najlepszą główną rolę kobiecą na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za filmy "Sam na sam" (1977) i "Wezwanie" (1997), a także laureatką Polskiej Nagrody Filmowej Orła za najlepszą główną rolę kobiecą w filmie "Rysa" (2008).

"Jankowska-Cieślak odważnie wchodzi w skórę bohaterki, której świat całkowicie się załamał. Stroiński wtóruje jej znakomitą kreacją zdesperowanego człowieka, który być może uwierzył w stworzone przez siebie kłamstwo. Smakowite, mocne role, warte jednak lepszego scenariusza" - napisał o jej kreacji w "Rysie" Marcin Pietrzyk (2009).

"To ogromny zaszczyt. Jestem dumna i szczęśliwa, że on mnie spotkał. Czuję się bardzo wyróżniona" - mówiła aktorka 19 września 2024 r. po odsłonięciu tablicy ze swoim imieniem i nazwiskiem w Łódzkiej Alei Gwiazd.

W latach 1972-84, 1987-89 i 1994-2008 była aktorką Teatru Dramatycznego w Warszawie. W latach 1984-87 występowała w Teatrze Polskim, w latach 1990-94 w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Od roku 2008 była aktorką stołecznego Teatru Ateneum, gdzie wystąpiła między innymi jako Ursulka w "Trash Story albo sztuce (nie)pamięci" Magdy Fertacz (2008) i "Kasta la vista" Sébastiena Thiéry (2011) w reżyserii Eweliny Pietrowiak oraz Pani Szapiro w "Namiętnościach". Grała też Emilię w spektaklu "T.E.O.R.E.M.A.T." Piera Paolo Pasoliniego w inscenizacji Grzegorza Jarzyny na deskach TR Warszawa (2009), René w "Królowej Margot" wystawionej w Teatrze Narodowym przez Grzegorza Wiśniewskiego (2012) i Ann w "Anarchistce" Davida Mameta w reżyserii Tomasza Szczepanka w Teatrze Studio (2013)

Zagrała jedną z Elizabeth Costello w spektaklu Krzysztofa Warlikowskiego w Nowym Teatrze w Warszawie. "Tytułową rolę grają aktorki różne wiekiem, emploi i doświadczeniem – Jadwiga Jankowska-Cieślak, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Maja Ostaszewska, Ewa Dałkowska i Maja Komorowska. (...) Trzeba powiedzieć tylko, że wszystkie są znakomite" - napisał krytyk teatralny Jacek Wakar w maju 2024 r.

Ostatnią rolę Jankowska-Cieślak stworzyła w przedstawieniu "Przebłyski" (2025) w reż. Agaty Dudy-Gracz w Gudejko Teatr. Partnerował jej Daniel Olbrychski.(PAP)

mr/ dki/ jpn/